Diễn ra sau Tết nửa tháng nhưng ngày rằm tháng Giêng vẫn được người Việt Nam làm cỗ đón mừng rình rang không kém mâm cỗ ngày Tết là bao. Ngày rằm thì tháng nào cũng có và luôn được người Việt thắp hương đều đặn nhưng riêng rằm tháng Giêng thì mang ý nghĩa lớn lao hơn hẳn, bởi đây là ngày trăng tròn đầu tiên trong năm, là ngày rằm đầu tiên của một năm mới đến, những lời cầu nguyện trong ngày này mang theo hy vọng và niềm tin cho cả một năm mới đang về. Chính vì lẽ đó mà rằm tháng Giêng cũng được coi là Tết một cách trịnh trọng – Tết Nguyên Tiêu, và được người Việt xem là dịp cúng quan trọng nhất cả năm.
Nguồn gốc ngày rằm tháng Giêng
Trong 12 ngày rằm, rằm tháng Giêng mang nhiều ý nghĩa với nhiều tên gọi khác nhau. Như: Tết Nguyên tiêu, Nguyên tịch, Nguyên dạ, Thượng nguyên,… Rằm tháng Giêng, ngày trăng tròn đầu tiên của năm mới. Tục xưa gọi là Tết Nguyên Tiêu. Vào ngày này, người Việt thường đi chùa lễ Phật. Để cầu nguyện sự an lành cho bản thân và gia đình.
Tết Nguyên Tiêu có nghĩa là đêm rằm đầu tiên của năm mới. “Nguyên” là thứ nhất, “tiêu” là đêm. Tết Nguyên Tiêu còn gọi là Tết Thượng Nguyên. Bởi còn có Tết Trung Nguyên (rằm tháng bảy) và Tết Hạ Nguyên (rằm tháng mười). Tết Nguyên Tiêu là dịp lễ tết quan trọng. Nên ông bà ta có câu: “Cúng quanh năm không bằng Rằm tháng Giêng”. Hay “Lễ Phật quanh năm không bằng ngày Rằm tháng Giêng”.
Có truyền thuyết cho rằng. Tết Nguyên Tiêu bắt nguồn từ việc đồng áng. Vào dịp rằm tháng giêng, bà con nông dân khẩn trương chuẩn bị cho công việc đồng áng. Nên tối ngày 15/1 âm lịch là thời điểm ra đồng ruộng tập trung cỏ khô, lá khô, châm lửa tiêu hủy sâu bọ.
Một số ý kiến khác cho rằng. Rằm tháng Giêng bắt nguồn từ hoạt động của Phật giáo. Vào ngày này, chư Tăng tập trung đông đủ để nghe Phật thuyết Pháp. Bởi vậy, những người theo đạo Phật dùng ngày này để tưởng nhớ đến đức Phật.
Ý nghĩa phong tục cúng rằm tháng Giêng
Theo quan niệm truyền thống, “ngày rằm, mùng một” không chỉ mang ý nghĩa linh thiêng, mà còn chứa đựng những điều tốt lành, may mắn. Chính vì vậy người ta đã chọn những ngày này làm thời điểm thích hợp để bày tỏ lòng thành kính, khát vọng của mình với tự nhiên. Khái niệm “tự nhiên” ở đây được hiểu là chốn linh thiêng nơi có thần, Phật và các bậc tiền nhân đã thuộc về tự nhiên.
Việc cúng lễ trong ngày này phần lớn được tổ chức tại chùa. Vì ngày rằm tháng giêng còn là ngày vía của Phật tổ. Vào ngày này, người Việt thường đi chùa lễ Phật. Để cầu mong quanh năm an lành cho bản thân và gia đình. Hoặc cũng có gia đình Việt Nam tụ tập ở nhà trưởng họ hay nhà thờ họ.
Trước đây, lễ rằm tháng Giêng còn thường gọi là Tết muộn. Bởi những gia đình khá giả tiếp tục ăn Tết và chơi mai, đào nở muộn. Những người đi làm ăn xa ở lại qua ngày rằm tháng Giêng mới lên đường. Những người không may đau yếu vào đúng dịp Tết sau Tết đã khoẻ mạnh trở lại. Hoặc nhiều gia đình tang ma có người chết vào dịp Tết Nguyên Đán. Thì sẽ được ăn Tết bù… Vì vậy, từ lâu trong tâm thức người Việt. Rằm tháng Giêng đã có ý nghĩa không khác gì ngày Tết Nguyên đán.
Đêm Rằm tháng Giêng đã trở thành nét sinh hoạt văn hóa truyền thống của dân tộc. Thấm đẫm chất nhân văn ở cả thành thị lẫn nông thôn. Đâu đâu cũng treo đèn, kết hoa, ngâm thơ, bình thơ.
