Lịch sử đất nước Việt Nam ta vốn gắn bó với nền văn hóa nông nghiệp. Từ xa xưa, con người sống chủ yếu dựa vào làm nông và trông chờ vào sự bội thu của mùa màng. Người dân coi trọng những điều liên quan đến mùa màng mang lại ấm no, vì thế mà sản sinh ra nhiều truyền thuyết và tín ngưỡng văn hóa gắn liền với tinh thần này. Ngày 5/5 hàng năm với tên gọi là Tết giết sâu bọ hay Tết Đoan Ngọ chính là một ngày lễ được nhân dân tổ chức từ xưa đến nay với ý nghĩa như thế.
Tết Đoan Ngọ là gì?
Tết Đoan Ngọ hay còn gọi là Tết Đoan Dương. Tết “giết sâu bọ” là ngày 5.5 âm lịch. Năm 2021, ngày 5.5 âm lịch rơi vào ngày 14.6 dương lịch. Hằng năm, cứ đến mồng 5.5 âm lịch. Người Việt lại tổ chức Tết Đoan Ngọ. Đây là một ngày Tết truyền thống tại một số quốc gia Đông Á. Như Việt Nam, Triều Tiên, Đài Loan, Nhật Bản và Trung Quốc.
Ở Việt Nam, Tết Đoan Ngọ còn được gọi với cái tên khá dân dã đó là ngày “giết sâu bọ”. Hiểu đơn giản, đây chính là ngày phát động bắt sâu bọ. Tiêu diệt bớt các loài sâu bệnh gây hại cho cây trồng.
Truyền thuyết về Tết giết sâu bọ
Theo truyền thuyết kể lại. Một ngày sau khi thu hoạch, nông dân ăn mừng vì trúng mùa. Nhưng sâu bọ năm ấy lại kéo đến dày đặc. Sâu ăn mất cây trái, thực phẩm đã thu hoạch. Mọi người đau đầu không biết làm cách nào để có thể giải được nạn sâu bọ này. Bỗng nhiên, có một ông lão từ xa đi tới tự xưng là Đôi Truân.
Ông chỉ cho dân chúng mỗi nhà lập một đàn cúng. Gồm đơn giản có bánh tro, trái cây. Sau đó ra trước nhà mình vận động thể dục. Nhân dân làm theo chỉ một lúc sau, sâu bọ đàn lũ té ngã rã rượi. Lão ông còn bảo thêm: Sâu bọ hàng năm vào ngày này rất hung hăng. Mỗi năm vào đúng ngày này cứ làm theo những gì ta đã dặn thì sẽ trị được chúng.
Dân chúng biết ơn. Và để tưởng nhớ việc này, dân chúng đặt cho ngày này là ngày Tết “diệt sâu bọ”. Nhiều người gọi nó là Tết Đoan ngọ vì giờ cúng thường vào giữa giờ Ngọ.
Phong tục trong ngày Tết Đoan Ngọ
Theo quan niệm cổ truyền. Có thể giết sâu bọ bằng cách ăn thức ăn, hoa quả, rượu nếp vào ngày 5.5. Cách trừ sâu bọ trong người như sau: Mọi người sáng ngủ dậy không được đặt chân xuống đất. Phải súc miệng 3 lần cho sạch sâu bọ. Tiếp đó ăn một quả trứng vịt luộc. Sau đó mới bước chân ra khỏi giường. Ăn một bát rượu nếp cho sâu bọ say. Tiếp đó ăn trái cây cho sâu bọ chết.
Giết sâu bọ, đeo bùa ngũ sắc, mặc áo dấu, xâu lỗ tai cho bé gái, nhuộm móng tay móng chân, đổ bệnh cho cây, khảo cây, đi sêu… là những phong tục văn hóa riêng của Tết Đoan Ngọ xưa, khiến nó được coi là ‘Tết kì lạ nhất của người Việt’ mà người Pháp cách đây gần 2 thế kỉ đã phải thốt lên như vậy.
Vào Tết giết sâu bọ, mọi người thường nấu rượu nếp, nếp cẩm, làm rượu cái, ăn bánh tro, hoa quả và chè trôi nước – một món không thể thiếu trong ngày này.
Sách Đồng Khánh địa dư chí chép: “Tết Đoan Ngọ chuẩn bị đầy đủ rượu và hoa quả lễ tổ tiên từ sáng sớm. Mọi người đều uống rượu, ăn hoa quả, gọi là giết sâu bọ. Hôm ấy, người ta hái các loại thuốc cất giữ để sử dụng. Hái lá ngải tùy theo năm mà bó thành hình con vật tượng trưng của năm đó…”.
